| دکتر نسرین پرویزی، مدیر گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره ضرورت‌های معادل‌سازی واژگان علمی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: فرهنگستان کار خود را با واژههای عمومی آغاز کرد، اما بسیاری از واژههای عمومی به نوعی از تخصص‌های مختلف وارد زبان فارسی شده‌اند؛ بنابراین تشکیل گرو‌های تخصصی در دستور کار قرار گرفت تا واژه‌ها به‌صورت خوشه‌واژه مطرح شوند. وی افزود: تشکیل گروه‌های تخصصی متشکل از پنج تا هفت استاد متخصص و دو نفر عضو فرهنگستان از سال 1375 آغاز شد. 70 گروه تخصصی در فرایند واژهگزینی با فرهنگستان همکاری می‌کنند که 40 گروه در مجموعه و جزو گروه‌های فرهنگستان هستند. 30 گروه نیز از طریق برنامه برون‌سپاری و با همکاری انجمنهای علمی فعالیت می‌کنند. مشکلات مالی موجب شده تا فعالیت برخی از این گروه‌ها متوقف شود. فرهنگستان با بودجه دولتی اداره می‌شود که البته کمیسیون‌های انجمنهای وزارت علوم در رابطه با ادامه فعالیت این گروه‌ها نقش مؤثری داشتند. تفاهمنامه‌هایی برای ادامه همکاری منعقد شد و این در حالی است که پولی بابت این موضوع از سوی فرهنگستان پرداخت نشد و در نتیجه فعالیت برخی گروه‌ها متوقف شد. فرهنگستان برای 85 تا 90 درصد واژه‌ها معادلی نساخته است پرویزی درباره دلایل تمایل اندک استادان دانشگاه در استفاده از واژههای مصوب ادامه داد: تأکید می‌کنم بسیاری از واژههای مصوب فرهنگستان، پیش‌تر در زبان فارسی وجود داشته، به‌عبارتی‌دیگر فرهنگستان برای 85 تا 90 درصد واژه‌ها معادلی نساخته است. استفاده نکردن از واژههای مصوب بیشتر به دلیل تأثیر‌پذیری از فرهنگ جامعه محل تحصیل مدرس دانشگاه است. مدیر گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با انتقاد از بی‌توجهی به مصوبه‌های فرهنگستان از سوی دانشگاهیان گفت: ایران در منطقه تنها کشوری است که به راحتی زبان فارسی در همه مقاطع تحصیلی و رشته‌های آن به‌کار گرفته می‌شود؛ موضوعی که متأسفانه از سوی دانشگاهیان مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. بسیاری از این افراد در استفاده نکردن از واژههای مصوب توجیه می‌آورند که اگر از واژههای مصوب استفاده شود، دانشجویان به‌تدریج توانایی خود را نسبت به مطالعه مقالات بین‌المللی از دست می‌دهند و در نتیجه ارتباطشان با دنیای بیرون قطع می‌شود؛ در حالی‌که این‌طور نیست. درک مباحث با زبان بومی به‌مراتب آسان‌تر است وی در نقد دیدگاه برخی دانشگاهیان درباره معادل‌های فارسی اظهار کرد: بر اساس این دیدگاه نمی‌توان نتیجه گرفت که یک فرانسوی‌زبان بدون مطالعه منابع انگلیسی از جریان علمی دنیا فاصله می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد که انگلیسی‌آموزی یا فراگیری زبان غیرفارسی برنامه‌ریزی مجزا می‌طلبد؛ به‌عبارتی دیگر دانشجو باید در طرح مطالب به زبان مادری توانایی داشته باشد، چراکه فراگیری و درک مباحث با زبان بومی به‌مراتب آسان‌تر است. استادان گروه‌های واژهگزینی فرهنگستان نیز ادیب و زبان‌شناس نیستند؛ همه این افراد در رشته خود متخصص هستند. پرویزی افزود: بخشی از بی‌توجهی به واژگان مصوب، ناشی از عادت افراد به استفاده از واژههای انگلیسی است، چراکه بیشتر واژههای مصوب جدید نیستند و در صورت جدید بودن نیز برای توسعه به گذشت زمان به اندازه یک یا دو نسل نیاز است. اگر واژههای مصوب فقط در کتاب‌های فرهنگستان منتشر شود و در منابع دیگر ظهور پیدا نکند، به‌طورقطع جامعه زبانی، عادت نمی‌کند. بخشی از مقاومت در استفاده از واژههای مصوب ممکن است مربوط به عناد با برخی استادان یا نهاد‌ها باشد. برخی نیز باور دارند که استفاده از واژههای انگلیسی یک تفاخر به‌حساب می‌آید، درصورتی‌که این‌طور نیست. خوشبختانه بسیاری از مدرسانی که از واژههای فارسی در تدریس مباحث علمی استفاده می‌کنند، در جامعه دانشگاهی به‌عنوان افراد باسواد قلمداد می‌شوند. سازوکار سنگین بررسی کتاب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدیر گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان وادب فارسی، با اشاره به اعتقاد برخی درباره زبان انگلیسی، به‌عنوان زبان علم رایج در دنیا گفت: به‌نظر می‌رسد دیدگاهی شخصی راجع به زبان انگلیسی به‌عنوان زبان علم دنیا وجود دار؛ اگر چنین بود پس چرا دیگر کشور‌های پیشرفته در برابر استفاده از واژههای انگلیسی مقاومت می‌کنند؟ به‌نظر می‌رسد زبان انگلیسی‌زبان علم نیست، اما هجوم زبان انگلیسی به دیگر زبان‌ها در حال حاضر مشهود است. به عبارتی همه زبان‌هایی که پیشینه تاریخی دارند و برای زبان خود ارزش قائل‌اند، در حال مقابله با ورود واژههای انگلیسی هستند. بنابراین این کشورها زبان انگلیسی را زبان علم دنیا تلقی نمی‌کنند، هرچند در بسیاری از کشورها نسبت به آموزش این زبان اقدام شده است. وی درباره بررسی کتابها قبل از نشر با هدف توسعه واژههای فارسی ادامه داد: در سال 1375 مجلس شورای اسلامی، قانون «ممنوعیت به‌کارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه» را به تصویب رساند. براساس این قانون، همه نهاد‌های دولتی موظف به اجرای این قانون شدند تا از فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌عنوان یک مرجع استفاده شود. متأسفانه این قانون خاص مراکز تجاری، مغازه‌ها و کالا شد، اما در این قانون بر استفاده از واژههای فارسی در تدوین نامه‌های اداری نیز تأکید شده بود. سازوکار بررسی همه کتاب‌های تولیدی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بسیار سنگین است، اما این موضوع باید موردتوجه قرار گیرد. واژهگزینی کار سلیقه‌ای نیست پرویزی اظهار کرد: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در انتخاب عنوان مجلات از فرهنگستان استعلام می‌کند؛ وزارت ارشاد نیز در انتخاب نام‌هایی که در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، ارتباط نزدیکی با فرهنگستان دارد، اما درباره عنوان کتابها چنین کاری صورت نگرفته است و اگر مورد حساسیت‌برانگیزی وجود داشته، به‌احتمال زیاد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برطرف شده است. درباره انتخاب نام کتاب هنوز چنین ارتباطی با فرهنگستان برقرار نشده است. این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره لزوم تعامل وزارت ارشاد با فرهنگستان درباره نام کتابها گفت: گاهی ممکن است نویسنده در استفاده از واژه فرنگی به دنبال طرح موضوعی باشد، چراکه مقوله کتاب و شعر با بحث نامگذاری متفاوت است. اگر وزارت ارشاد بپذیرد که نویسنده هدفش طرح یک معضل یا مسأله اجتماعی و فرهنگی بوده، نمی‌توان معترض آن شد چراکه زبان باید گویا باشد. وی ادامه داد: درباره دیدگاه برخی دانشگاهیان درباره وابستگی واژهگزینی به سلیقه واژه‌گزینان نیز عنوان کرد: واژهگزینی کار سلیقه‌ای نیست، بلکه به کمی ذوق نیاز دارد. فرد علاوه بر آشنایی با عناصر زبانی، به ذوق ادبی نیز نیاز دارد. آسیب‌‌شناسی فرهنگی و روان‌شناسی نیز در جریان واژهگزینی با اهمیت است؛ به‌عنوان‌مثال ممکن است واژهگزینی در حوزه‌های عمومی با حوزه‌های تخصصی متفاوت باشد. گاهی در حوزه‌های تخصصی واژه‌ها زیبا نیستند و متخصصان واژهگزینی مجبورند زیبایی را فدای دقت کنند و علاوه بر این در بعضی حوزه‌ها به دلیل نوع واژه، شفافیت در واژهگزینی لازم نیست و به عبارتی واژهگزینی باید در لایه‌‌‌های مختلف شامل مخاطب، حوزه علمی مانند علوم محض یا کاربردی یا عمومی درنظر گرفته شود؛ بنابراین صرف ذوق داشتن و واژه قشنگ ساختن در بسیاری موارد جوابگو نیست. توسعه علمی بدون زبان بومی علمی امکان‌پذیر نیست مدیر گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان وادب فارسی، درباره وضعیت واژهگزینی در کشور افزود: فعالیت‌های جمعی در کشور ما در مدت کوتاهی دنبال و سپس رها شده است. امسال فرهنگستان 25 ساله شد و توانست تا 20 سال مدرسان حوزه واژهگزینی را با وجود مشکلات مالی کنار هم نگهدارد؛ متخصصانی که در واقع سفیران فرهنگستان در مراکز دانشگاهی و علمی مختلف هستند. فعالیت مستمر فرهنگستان موجب توجه جامعه به واژههای بیگانه شده است، یعنی به سادگی از آن نمی‌گذرند. فرهنگستان علاوه بر دیگر وظایف خود سعی کرده تا نقش الگوسازی در واژهگزینی داشته باشد. پرویزی اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد که این الگوسازی تا حدود زیادی با توجه به اقدام برخی مراکز در واژهگزینی بدون درخواست فرهنگستان انجام شده است. حتی مراکز صنعتی به این فعالیت رو آورده‌اند؛ مدتی قبل برای استاندارد‌سازی ابزارآلات درخواست داشتیم. خیلی امید‌وارم که جامعه متوجه شده باشد که اگر از واژههای فارسی حمایت کند، البته نه لزوماً از مصوبات فرهنگستان، می‌تواند زبان علم بومی داشته باشد، چراکه توسعه علمی بدون زبان بومی علمی امکان‌پذیر نیست. یعنی حرف یکدیگر را خوب بفهمیم، بدون نیاز به مراجعه به متون انگلیسی. امید‌وارم این سنت و شوق تداوم داشته باشد. مروری بر پرونده نویسنده کتاب شایسته تقدیر «واژه‌نامه مهندسی داده‌‌‌ها انگليسی ـ فارسی و فارسی ـ انگليسی)» در جایزه کتاب سال، با اشاره به تفاوت واژهگزینی و واژه‌سازی در حوزه علم گفت: این‌کار هرچند ممکن است تا حدودی سلیقه‌ای و ذوقی باشد، اما کاری علمی است و در واژهگزینی نباید تعصب داشت. متن کامل گفت‌و‌گوی محمد‌تقی روحانی رانکوهی با خبرنگار ایبنا را اینجـــــــا بخوانید. |  |
↧
پرویزی: توسعه علمی بدون زبان بومی علمی امکان‌پذیر نیست
↧