| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نمایشی از فرهنگ ملی و مذهبی» تالیف نرگس ذکرعلی بر آن است با رویکرد به فرهنگ جامعه ایرانی به تاثیر فرهنگ ملی و مذهبی بر آثار نقاشی قهوه خانه‌ای بپردازد. ادبیات عامیانه؛ بستری برای شکل‌گیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای کتاب از چهار فصل «نقاشی قهوه خانه‌ای»، «چگونگی تاثیر فرهنگ ملی و مذهبی بر شکل‌گیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای»، «موضوعات تکرار شونده در نقاشی قهوه‌خانه‌ای» و «چگونگی تاثیر فرهنگ ملی و مذهبی بر تکرار موضوعات» تشکیل شده است. در فصل نخست «نقاشی قهوه خانه‌ای» درباره ارتباط نقالی و این نوع نقاشی آمده است: «قهوه‌خانه را می‌توان مهم‌ترین خاستگاه نقاشی قهوه‌خانه‌ای دانست. قهوه‌خانه محلی بود که صاحبان مشاغل پس از کار روزانه در آنجا گرد هم می‌آمدند و ساعاتی را به نقل نقالان که داستان‌هایی از بزرگان شیعه و پهلوانان شاهنامه بازگو می‌کردند، گوش می‌سپردند. نقاش قهوه‌خانه‌ای با کشیدن پرده‌هایی از داستان‌های نقال بر دیوار قهوه‌خانه بر مجلس نقل او رونق می‌بخشید و این مجلس پر رونق، هر روز افراد بیشتری را به پای نقل نقالان می‌کشاند. افراد حاضر در این مجالس مشتریانی برای قهوه‌خانه‌چی به حساب می‌آمدند، بنابراین قهوه‌خانه‌چی برای دعوت بیشتر از مردم و رونق بخشیدن به کسب و کارش بود که به اولین و مهم‌ترین سفارش‌دهنده نقاش قهوه‌خانه‌ای بدل گردید.» (ص 15) «چگونگی تاثیر فرهنگ ملی و مذهبی بر شکل‌گیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای» در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفته و مولف با اشاره به رونق «ادبیات عامه» آورده است: «از عوامل دیگری که سبب‌ساز آماده‌سازی بستر جامعه برای شکل‌گیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای به شمار می‌رود، ادبیات عامیانه است. ادبیات عامیانه در دوران شکل‌گیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای از رونق خوبی برخوردار بود و از سویی این دوران با آغاز چاپ سنگی در ایران نیز هم‌زمان گشت. با ورود چاپ به ایران، برخی از این متون عامیانه منتشر شد و به دست مردم هم رسید. نقاشان قهوه‌خانه‌ای که از میان مردم برخواسته بودند، یا خود خواننده این داستان‌ها بودند و آنها را دستمایه اثر خویش می‌ساختند و یا بر اساس شنیده‌هایشان از نقالان و قصه‌گویان این متون را تصویر می‌کردند. «اولریش مارزلف» از پژوهشگران زمینه ادبیات عامه ایران در مقاله‌ای با عنوان «ادبیات عامیانه فارسی در دوره قاجار» به نقل از «محمدجعفر محجوب» داستان‌های ادبیات عامه را دسته‌بندی کرده است.» (ص 45) نقالانی که روح آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی مردم را بیدار کردند فصل سوم «موضوعات تکرار شونده در نقاشی قهوه‌خانه‌ای» نام دارد که در این فصل با استناد به داستان‌های مذهبی می‌خوانیم: «استفاده در نقاشی قهوه‌خانه‌ای مربوط به عاشورا و واقعه کربلا هستند. همچنین قصص قرآنی و داستان‌هایی که به شرح دلاوری‌های بزرگان تشیع و افراد مشهور مذهبی پرداخته‌اند، بخش دیگری از داستان‌های مذهبی نقاشی قهوه‌خانه‌ای را تشکیل می‌دهند، داستان‌هایی برگرفته از کتاب‌هایی چون «رموز حمزه»، «خاوران‌نامه» و «مختارنامه» (ص 59) «چگونگی تاثیر فرهنگ ملی و مذهبی بر تکرار موضوعات» عنوان فصل پایانی کتاب است که مولف با اشاره به تاثیر داستان‌های حماسی بر روحیه مردم در عصر مشروطه می‌نویسد: «همان‌گونه که در فصل‌های پیشین نیز اشاره شد، از تحولات مهم اجتماعی هم‌عصر با پیدایش نقاشی قهوه‌خانه‌ای انقلاب مشروطیت بود. نقالانی که بنا به خواست و علاقه مردم نقل می‌گفتند، در این دوران مخاطبان خود را شیفته و دوستدار داستان‌های حماسی و رزمی می‌دیدند، داستان‌هایی که سخن از مقابله با دشمن و ایستادگی در برابر ظلم را بیان می‌داشتند. مردم که روح آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی‌شان بیدار شده بود با شنیدن چنین داستان‌هایی خود را در جای قهرمانان داستان‌های حماسی می‌دیدند و ظالمان زمان را در جای دشمنان قهرمانان و ابرمردان اسطوره‌ای بنابراین نقالان بیشتر از داستان‌های حماسی و رزمی نقل می‌گفتند تا مستمعان خود را بر سر ذوق آورند و توجه و مخاطب بیشتری جذب کنند.» (ص 73) کتاب «نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نمایشی از فرهنگ ملی و مذهبی» با گردآوری و تالیف نرگس ذکرعلی در 116 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و به بهای 12 هزار تومان از سوی موسسه ندای تاریخ منتشر شده است. |  |
↧
نقالانی که با نقاشی قهوه‌خانه‌ای مخاطبان را شیفته خود می‌کردند/ ادبیات عامیانه دستمایه هنر نقالی
↧